Kulturno-istorijsko nasljeđe: Svjedok prošlosti i svjetionik ka budućnosti

Kulturno-istorijsko nasljeđe, prema definiciji, obuhvata materijalnu, nematerijalnu i prirodnu baštinu zajednice, koja čini ostavštinu proteklih generacija, te se brižno čuva u sadašnjosti kako bi bilo ostavljeno u nasljeđe budućim generacijama. Jaz između kulturno-istorijskog nasljeđa kao pasivnog podsjetnika na prošlost i njegove  aktivne stvaralačke snage koja može da inspiriše i usmjeri u svakoj oblasti savremenog života sve je manji zahvaljujući novom pristupu ovoj oblasti u kulturnim i obrazovnim projektima koje pokreće UNESKO, ali i članice Evropske Unije kroz programe kao što je Horizont Evropa.  Institut za humanističke i društvene nauke Filozofskog fakulteta u Banjoj Luci u ovom tekstu ima namjeru da prikaže nove svjetske i evropske pravce u metodologiji istraživanja, čuvanja i promocije kulturno-istorijskog nasljeđa.

UNESKO je u svojoj agendi 2030 kao jedan od glavnih ciljeva označio  kulturu i njen doprinos održivom razvoju kroz kulturno-istorijsko nasljeđe, kreativne industrije, lokalnu kulturu, kreativnost i inovacije. (The 2030 Agenda for Sustainable Development) Poseban naglasak stavljen je na podršku UNESKO-a u izgradnji i jačanju infrastrukture (Capacity building programmes), studijskih i obrazovnih programa posvećenih kulturno-istorijskom nasljeđu koji treba da budu spona između univerziteta, lokalnih zajednica, privrede i kulturnih institucija.

Glavni cilj jeste bolja zaštita, ali i uključivanje materijalne i nematerijalne baštine u svakodnevne tokove života (kulturni i eko turizam– story telling, tradicionalni zanati, baština kao inspiracija u arhitekturi, gastronomiji, modnoj industriji…) Izgradnja obrazovnih kapaciteta podrazumijeva i posebne nastavne planove i programe za osnovne i srednje škole koji omogućavaju upoznavanje sa kulturno-istorijskim nasljeđem, prenošenje tradicionalnih znanja i vještina, usvajanje lokalnih vrijednosti, a u isto vrijeme promovišu poštovanje kulturne raznolikosti.

Mediteranska platforma za UNESKO kulturno-nasljeđe (iHeritage: ICT Meditteranean platform for UNESCO cultural heritage) je projekat iz 2023. godine koji je finansiran i podržan od strane Evropske Unije i UNESKO-a i  on može da bude veoma instruktivan za sve zainteresovane za novu metodologiju istraživanja i promociju baštine. Projekat se realizuje u šest zemalja (Italija, Egipat, Španija, Portugal, Jordan i Liban) i ima za cilj da podrži obrazovanje, istraživanje, tehnološki razvoj i inovacije u oblasti kulturno-istorijskog nasljeđa.

Glavni prioritet je prekogranični prenos tehnologija, „živih laboratorija“(Living labs), kolaboracija između privrede i akademske zajednice kroz stvaranje novih proizvoda i usporednih proizvoda (spin-offs) koristeći posljednje informacione i komunikacione tehnologije. Najzastupljeniji su: Augmented Reality – interaktivno iskustvo koje kombinuje realan svijet i kompjuterski generisan sadržaj tj. inegriše digitalne informacije o kulturno-istorijskom nasljeđu sa korisnikovim realnim okruženjem, Virtual Reality – simulirano 3D okruženje koje omogućava istraživanje i interakciju sa nasljeđem u virtuelnom svijetu i Mixed Reality – miješana realnost koja spaja stvarno okruženje sa virtuelno generisanim sadržajem.

Glavni cilj ovakvih projekata je da se olakša pristup kulturno-istorijskom nasljeđu, ali i poveća učešće mladih ljudi u „živim laboratorijama“ (Living labs) kroz različite obuke i trening kurseve koji će stvoriti nove proizvode (spin/offs/AR/VR/MR) i pokrenuti  startapove što će doprinijeti većem zapošljavanju, i podsticanju inovacija.

Kulturno-istorijsko nasljeđe ima svoje posebno polje intervencije u drugom klasteru (Cluster 2 – Culture, Creativity and Inclusive SocietyEN•••) u sklopu programa Horizont Evropa. Svi pozivi iz drugog klastera podržavaju zeleno i digitalno evropsko kulturno-istorijsko nasljeđe i podstiču inovacije i kreativnost u domenu umjetnosti, kulturnih i kreativnih industrija i novu evropsku inicijativu (new European Bauhaus initiativeEN•••.Posebno se istraživanja i inovacije za zelenije kulturno-istorijsko nasljeđe fokusiraju na održive materijale i metode za poboljšanje očuvanja, zaštite i restauracije materijalnog nasljeđa, uključujući spomenike i artefakte. Istovremeno se podržavaju aktivnosti koje će dovesti do stvaranja novih ili razvijanja postojećih digitalnih i savremenih tehnologija koje će povećati onlajn pristup kulturno-istorijskom nasljeđu i podstaći inovacije u arhitekturi, filmskoj industriji, muzici, industriji igara, kulturnom turizmu kao i zaštiti kulturno-istorijskog nasljeđa od nelegalne trgovine.

Podržane aktivnosti treba da obezbjede nova inovativna rješenja u tehnologijama očuvanja, upravljanja, digitalizacije i promocije kulturno-istorijskog nasljeđa kako bi se povećao pristup, razumijevanje i veće angažovanje. U namjeri da se obezbjedi što veća interdisciplinarnost u svim projektima formiran je evropski „Cultural Heritage Cloud“ (Cultural Heritage Cloud websiteEN•••) jedinstvena infrastruktura za saradnju među stručnjacima za najsavremeniju tehnologiju za digitalizaciju artefakata, istraživanja iz domena nasljeđa i umjetnosti i dokumentovanje podataka.

Važne publikacije:

CORDIS pack on digital Cultural HeritageEN•••

Heritage at Risk: EU research and innovation for a more resilient cultural heritage 
CORDIS Results PackEN••• | ReportEN•••

Innovative solutions for cultural heritageEN•••

Innovation in cultural heritage researchEN•••

Odobreni projekti u okviru programa Horizont Evropa:

Technical innovations help overcome access barriers to cultural spaces

Online registry connects materials of counterculture and non-conformism in eastern Europe

Nine European cities open the vault to their historically unique films, photos and texts

Transformative Research Activities. Cultural diversities and Education in Science

More success stories in cultural heritageEN•••