Rod, nauka i univerzitet
Rodna neravnopravnost jedan je od ključnih problema u savremenom svijetu koji je neophodno prevazići kako bi se dostiglo pravednije društvo. Posljedica uticaja rodnih stereotipa i predrasuda koje se manifestuju u svim oblastima života negativno se odražavaju kako na žene tako i muškarce. Kako bi se se odgovorilo ovom izazovu neophodna su sistematska rješenja. Jedan od primjera predstavlja Program 2030. Ujedinjenih nacija, odnosno Globalni ciljevi za održivi razvoj, u okviru koga se posebno naglašava važnost djelovanja u dostizanju rodne ravnopravnosti. Institut za humanističke i društvene nauke Filozofskog fakulteta, povodom Međunarodnog dana žena (International Women`s Day), ističe važnost bavljenja ovim temama u univerzitetskoj nastavi i naučnim istraživanjima.
Visokoškolske ustanove, kao prostor u kome se i reflektuju važni društveni problemi a i nastoje pronaći odgovori za njihovo prevazilaženje, pokazuju u kojoj mjeri i dalje postoji rodni jaz. Istovremeno, upravo to upućuje na pravce budućeg djelovanja i angažman kako kroz naučne analize i istraživanja tako i kroz institucionalnu promjenu organizacione kulture. Statistički pokazatelji posljednjih nekoliko godina pokazuju da se očituje balans u polnoj strukturi studenata. Ipak, kada je riječ o pojedinim oblastima (posebno u društvenim i humanističkim naukama) često je i veći broj studentkinja, ali je u STEM oblasti i dalje više studenata.
U strukturi zaposlenih rodni balans uglavnom je zastupljen na nižim pozicijama (i to ne u svim naučnim oblastima), dok je i dalje manje žena među vanrednim i redovnim profesorima. U upravljačkim strukturama univerziteta muškarci su u većini na višim upravljačkim pozicijama. I dok se posljednje dvije decenije na ovim prostorima (od usvajanja prvog Zakona o ravnopravnosti polova i uspostavljanja institucionalnih mehanizama) bilježi blagi napredak kada je riječ o zalaganju za rodnu ravnopravnost, promjene u načinu rada na univerzitetima još uvijek su slabo vidljive i dodatne aktivnosti u tom pravcu su tek na početnom nivou. Ono što može poslužiti kao osnova za dalji rad jesu recentne studije i institucionalne analize iz 2021. i 2022. godine.
„Što se tiče obrazovnih sadržaja, principi rodne ravnopravnosti nisu uključeni u nastavne planove i programe a rodna perspektiva najčešće nije integrisana u nastavu i istraživanja. Na ovaj način, znanje studenata o rodnoj ravnopravnosti ostaje ograničeno, ostavljajući prostor za opstanak rodnih stereotipa i produbljivanje nejednakosti.“ (5) Riječ je o opštim zaključcima na osnovu istraživanja provedenih 2021. godine i objavljenih u studiji Kako postići rodnu ravnopravnost na univerzitetima u Bosni i Hercegovini?
Posebno istaknut problem u okviru rodne neravnopravnosti jeste rodno zasnovano nasilje koje se u različitim formama manifestuje i na univerzitetima, iako je često nevidljivo i rijetko se prijavljuje. Kako bi se stvorili osnovni uslovi da oni koji trpe ovakve oblike nasilja budu i ohrabreni da o tome govore kao jedan od mehanizama na nivo univerziteta koriste se Smjernice za prevenciju seksualnog i rodno zasnovanog uznemiravanja. Ono što je važno jeste da se shvati da je to samo jedan od koraka koji je neophodno preduzeti s obzirom na kompleksnost problema.
Kako se navodi u publikaciji Izazovi integrisanja rodne ravnopravnosti u univerzitetskoj zajednici: Protiv rodno zasnovanog nasilja: „Umesto povremenih reakcija i neučinkovitih deklarativnih osuda, i univerziteti treba sistemski da pristupaju pitanjima rodno zasnovanog nasilja u svim njegovim oblicima kako bi ga prevenirali, sankcionisali i iskorenili (npr. tako što bi žrtve bile zaštićene i osećale se bezbedno da prijave počinioce seksualnog uznemiravanja; tako što bi se u univerzitetskom prostoru i procesu prevazišle rodno zasnovane diskriminacije u nastavnom i naučnoistraživačkom radu i iskustvu i slično).“ (9) Institucionalno djelovanje u pravcu dostizanja rodne ravnopravnosti temelji se na redovnim analizama i javno predstavljenim planovima i programima aktivnosti, a to se može vidjeti u okviru dokumenta Rodna ravnopravnost na univerzitetu u Banjoj Luci. Analiza stanja uz Akcioni plan za rodnu ravnopravnost. Ovdje su predstavljeni rezultati analiziranja podataka iz rodne perspektive u okviru pet oblasti: upravljačke strukture i donosioci odluka; posao i napredovanje; ravnoteža između poslovnog i privatnog života; naučnoistraživački rad; nastavni planovi i programi.